Przewodnik po Wrocławiu
Wyposażenie katedry
Wchodząc do katedry zatrzymajmy się na chwilę przy dwu pomnikach usytuowanych symetrycznie na zachodnich filarach nawy głównej. Ufundował je kanonik Frankenberg w XVIII w., część architektoniczną wykonał warsztat Jana Adama Karingera, alabastrowe reliefy są dziełem Jana Jerzego Urbańskiego. Relief znajdujący się w ołtarzu po stronie północnej przedstawia legendarnego biskupa wrocławskiego Gotfryda ukazującego monstrancję ludziom niszczącym dawne posągi bóstw pogańskich. Charakterystyczna dla klasycyzmu stylizacja nadała słowiańskim bóstwom pogańskim kształt figur antycznych. Po obu stronach reliefu stoją personifikacje Sprawiedliwości i Miłości, postacie dwóch kobiet, z której jedna ma głowę zasłoniętą chustą, druga zaś ukazana jest z trójką dzieci. Relief pomnika po stronie południowej przedstawia scenę rzucenia klątwy na Jana Luksemburskiego przez biskupa Nankera. Wydarzenie to miało miejsce w 1339 r. przed kościołem św. Jakuba we Wrocławiu. Przyczyną było zajęcie przez króla dóbr biskupich w Miliczu. Płaskorzeźbę flankują personifikacje Męstwa i Mądrości, przedstawione jako dwie kobiety, z których jedna ujmuje kolumnę, zaś atrybutem drugiej są kłosy zboża.
Ołtarz główny w formie późnogotyckiego poliptyku wykonany został w 1522 r. i trafił do katedry w latach powojennych z kościoła w Lubinie. W części centralnej ołtarza mieści się scena Zaśnięcia NMP, w skrzydłach przedstawienia Męki Pańskiej, w predelli Ostatnia Wieczerza. W zwieńczeniu przedstawiona jest Maria z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych, po lewej stronie Jadwigi i Jana Chrzciciela, po prawej Heleny i Krzysztofa. Na rewersach skrzydeł widnieją sceny biblijne.Antependium ołtarza głównego, wykonane na początku XVIII w. prze złotnika augsburskiego Abrahama II Drentwetta, przedstawia Wrzucenie św. Jana Apostoła do kotła, Ścięcie św. Jana Chrzciciela i Męczeństwo św. Wincentego. W górnym rogu antependium widnieją herby fundatorów dzieła, dziekana kapituły katedralnej, księcia Ferdynanda von Holsteina i biskupa sufragana Balthasara Liesch von Hornau. Ufundowali oni także tabernaculum i srebrne figury świętych: Jan Chrzciciela, Jana Ewangelisty, Wincentego i Jadwigi. Tabernaculum zostało zaprojektowane przez Johanna Blasiusa Peintnera według wskazówek J. B. Fischera von Erlach i, podobnie jak wymienione figury, wykonane przez Johanna Wolfganga Fessenmayera. Na cokole tabernaculum przedstawione zostały natsępujące sceny nowotestamentowe: Ostatnia Wieczerza, Apostołowie w drodze do Emaus i Wieczerza w Emaus. Na drzwiczkach umieszczona jest figura Ecce Homo w otoczeniu św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, nad nimi medaliony zawierające popiersia św. Wincentego i św. Jadwigi, wyżej kartusze herbowe fundatorów. W zwieńczeniu przedstawione jest słońce adorowane przez aniołów.Obok ołtarza głównego, od strony północnej znajduje się nagrobek biskupa Andreasa von Jerina (1585-1596), wykonany pod koniec XVI w. przez Gerharda von Hendrika, działającego we Wrocławiu niderlandzkiego malarza doby manieryzmu.W pobliżu wmurowane są dwie późnogotyckie, odlane w brązie płyty nagrobne poświęcone pamięci piętnastowiecznych biskupów Rudolfa von RĂźdesheim i Piotra Nowaka. Pierwotnie znajdowały się pośród innych płyt nagrobnych, należących do tutejszych dostojników duchownych, umieszczonych w posadzce prezbiterium. W czasie odbudowy katedry w latach powojennych płyty nagrobne zostały zdjęte z posadzki prezbiterium i przeniesione w inne miejsca świątyni. Przeniesiono także część szczątków biskupich z krypty pod prezbiterium do nowej krypty znajdującej się w nawie południowej. W czasie trwających wówczas prac zidentyfikowano szereg szczątków biskupich, między innymi należące do biskupa Waltera z Walonne, z którego imieniem wiąże się budowa nowej katedry romańskiej w XII w.W nawie północnej znajduje się wejście do krypty, gdzie widoczne są relikty wcześniejszych budowli, stojących w miejscu dzisiejszej katedry, odsłonięte w trakcie wykopalisk prowadzonych przez profesora E. Małachowicza.Dębowe stalle, wykonane w XVII w. przez artystów bawarskich, Franza Motsch i Josefa Zellera, dla klasztoru norbertanów, zawierają w zapleckach płaskorzeźby ze scenami z życia św. Norberta z Xanten (1082-1134), założyciela zakonu miejscowości PrĂŠmonstrĂŠ we Francji. Początek cyklu tych przedstawień znajduje się po stronie południowo-wschodniej i przedstawia herb opata Mathäusa Paula, który sprowadził wymienionych artystów do Wrocławia. Pomiędzy reliefami umieszczono figury Apostołów, Ewangelistów i Ojców Kościoła, w zwieńczeniu rzeźby Aniołów z narzędziami Męki Pańskiej.Obok stalli, po stronie północnej stoi barokowy tron biskupi z herbem diecezji.Prezbiterium oddzielone jest od nawy marmurową balustradą, którą zdobią dwie barokowe figury św. Hieronima i Grzegorza Wielkiego, ufundowane przez kanonika Frankenberga, autorstwa Jana Jerzego Urbańskiego. Pierwotnie znajdowały się tutaj jeszcze dwie, św. Augustyna i św. Ambrożego, które obecnie zdobią kościół parafialny w Stężycy pod Dębinem.Fundacją Frankenberga są także, wykonane przez G. A. Meinardiego, obrazy Apostołów, które obecnie zdobią ściany prezbiterium, dawniej zaś znajdowały się na filarach nawy głównej. Trzy z nich stanowią osiemnastowieczne kopie, które umieszczono w miejsce oryginałów, strawionych w 1759 r. przez pożar.Warto przyjrzeć się bliżej ołtarzom bocznym. Także i one należą do dzieł ufundowanych przez Frankenberga. W ołtarzu usytuowanym od strony północnej umieszczono obraz Madonny Sobieskich, podarowany w 1713 r. przez papieża jednemu z synów Jana III Sobieskiego, prawdopodobnie Aleksandrowi. W ołtarzu po stronie południowej widnieje manierystyczna tablica odlana z brązu, autorstwa Adriana de Vries, przedstawiająca śmierć św. Wincentego z Saragossy, drugiego patrona katedry wrocławskiej. Ufundował ją biskup sufragan Franz Ursinus.Barokowa ambona powstała w XVII w. w warsztacie Jana Adama Karingera według projektu Krzysztofa Tauscha. Wkomponowane w nią płaskorzeźby, przedstawiające Czterech Ewangelistów oraz sceny z żywota św. Jana Chrzciciela, wykonał Jan Jerzy Urbański. Kompozycję zdobią putta z atrybutami krzyża i kotwicy, symbolizującymi Wiarę i Nadzieję. Pod baldachimem znajduje się szesnastowieczny obraz przedstawiający Ukrzyżowanie, pochodzący z epitafium Fryderyka Kanitza i jego żony, pierwotnie należący do wyposażenia kościoła parafialnego w Karpnikach. Baldachim wieńczy alegoria Kościoła Walczącego pod postacią kobiety z hełmem na głowie, trzymającej w jednej ręce tarczę z wyobrażeniem gołębicy Ducha Świętego, w drugiej zaś księgę z siedmioma pieczęciami i leżącym na niej Barankiem.Chór organowy zajmuje instrument skonstruowany w latach pięćdziesiątych poprzez połączenie organów pochodzących z Hali Stulecia i organów z protestanckiego kościoła Gustawa Adolfa na Sępolnie.Prawie wszystkie kaplice przylegające do naw bocznych i ambitu katedry zostały zbarokizowane w XVIII w. z fundacji kanonika Frankenberga. W większości prowadzą do nich marmurowe balaski z kutą bramką. Wnętrza ich wyposażone są w barokowe ołtarze i figury świętych oraz umieszczone na ścianach epitafia. Większość barokowych obrazów przepadło w czasie II wojny światowej a ich miejsce zajęły malowidła współczesnych twórców. Na kartach niniejszego przewodnika nie będziemy szczegółowo omawiać każdej kaplicy wraz ze znajdującej się w niej wyposażeniem, ograniczymy się do omówienia kaplic najcenniejszych ze względu ich ich na walory artystyczne lub powiązania z postaciami, które odegrały szczególną rolę w dziejach Polski, Wrocławia i katedry.Idąc od strony wejścia głównego nawą północną, jako pierwszą zwiedzamy kaplicę Najświętszego Sakramentu. Została wzniesiona w 2 połowie XVIII wieku przez Carlo Rossiego z fundacji kanonika Jana Jakuba Brunettiego. Epitafium tego ostatniego znajduje się po lewej stronie. W oknach umieszczone zostały witraże T. Wojciechowskiego przedstawiające anioły adorujące Najświętszy Sakrament. Najciekawszym aspektem tego miejsca jest fakt przeniesienia do tutejszej krypty w 1950 r. szczątków niektórych biskupów, spoczywających wcześniej pod prezbiterium katedry. Pośród nich znajdują się szczątki biskupa Tomasza II, inicjatora budowy obecnej gotyckiej katedry w XIII w. W krypcie spoczywają także infułat Karol Milik, pierwszego po wojnie administrator archidiecezji wrocławskiej oraz metropolita wrocławski Bolesław Kominek, który jako pierwszy po II wojnie światowej zainicjował dzieło polsko-niemieckiego pojednania.Patronem następnej kaplicy jest św. Kazimierz, postać szczególnie ważna w historii Polski i Litwy. Był synem króla Polski Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Niezwykle utalentowany, mimo młodego wieku, pomagał ojcu w rządzeniu Polską i Litwą. Szanowany przez swych poddanych już za życia był uosobieniem mądrości i pobożności. Jego przedwczesna śmierć wywołała smutek nie tylko wśród najbliższej rodziny królewskiej ale także wśród licznych poddanych. Do historii i tradycji przeszedł między innymi jako patron Polski i Litwy. Symbolizują to witraże w poświęconej mu kaplicy, przedstawiające między innymi Ostrą Bramę i Wawel. Kaplica została ufundowana w XV w. przez kanonika Petera Wartenberga. W późnobarokowym ołtarzu umieszczony jest współczesny obraz św. Kazimierza oraz figury św. Andrzeja i św. Jakuba Starszego. Warto zwrócić uwagę na umieszczone w kaplicy epitafium infułata Karola Milika oraz płytę nagrobną metropolity wrocławskiego Bolesława Kominka.Kolejna kaplica poświęcona jest św. Jadwidze, o której była już wielokrotnie mowa na kartach tegoż przewodnika. W tutejszym ołtarzu pochodzącym z początków XVIII w. znajduje się obraz współczesny przedstawiający świętą w otoczeniu św. Jacka i bł. Czesława oraz figury bł. Czesława i św. Mateusza Ewangelisty. Uwagę przykuwa złocony relikwiarz Piusa X. Spośród występujących tu epitafiów najbardziej okazałe jest umieszczone naprzeciwko ołtarza manierystyczne dzieło, poświęcone kanonikowi Bonawenturze Hahn z początku XVI w.Następna kaplica poświęcona jest św. Stanisławowi. Po dziś dzień postać św. Stanisława budzi wśród historyków wiele kontrowersji. Był on biskupem krakowskim w czasach panowania na tronie polskim Bolesława Szczodrego. Bezsporny jest fakt, iż w wyniku zaistniałego konfliktu między królem a biskupem ten ostatni poniósł śmierć. Tło, które towarzyszyło tym tragicznym wydarzeniom, wskutek szczupłości źródeł historycznych, pozostaje niejasne. W ołtarzu umieszczony jest współczesny obraz patrona, po bokach ustawione są rzeźby św. Jana Chrzciciela i św. Wincentego. Nagrobek przy zachodniej ścianie poświęcony jest kanonikowi hrabiemu Leopoldowi von Frankenberg, fundatorowi barokizacji katedry oraz biskupowi sufraganowi Franzowi E. Barbo von Waxenstein.Bardzo cennym zabytkiem w południowej części ambitu jest renesansowy portal do zakrystii, ufundowany przez biskupa Jana Turzona. W tympanonie umieszczona jest scena tańca Salome i ścięcia św. Jana Chrzciciela.Najbardziej okazałe kaplice katedry usytuowane są w ambicie. Należą do nichkaplice św. Elżbiety, Najświętszej Marii Panny oraz Bożego Ciała.Od strony północnej-wschodniej znajduje się kaplica św. Elżbiety, ufundowana pod koniec XVII w. przez Fryderyka Heskiego. Zaprojektowana przez światowej sławy artystów włoskiego baroku, Giacomo Scianzi i Domenico Guidi, jest klejnotem katedry wrocławskiej. Do dekoracji jej wnętrza zużyto ponad 2 kg złota. Wchodząc do kaplicy, po lewej stronie podziwiamy pomnik nagrobny Fryderyka Heskiego, flankowany przez dwie figury, od strony lewej alegorię Prawdy, przedstawioną jako kobietę z lustrem, od prawej Wieczności, przyozdobionej wieńcem laurowym. Grobowiec zdobią putta z atrybutami godności duchownej fundatora, w centrum widnieje czaszka jako symbol śmierci. Po przeciwnej stronie pomnika nagrobnego biskupa znajduje się ołtarz św. Elżbiety Węgierskiej. Postać ta związana jest z tradycją Wrocławia ze względu na pokrewieństwo z św. Jadwigą Śląską. Była ona córką Andrzeja II króla Węgier i Gertrudy, siostry św. Jadwigi. Owdowiawszy w młodym wieku poświęciła swe życie wychowaniu dzieci oraz niesieniu pomocy chorym i potrzebującym. Na ołtarzu w katedrze wrocławskiej jej cnoty znalazły swą symbolikę w postaci atrybutów, które dzierżą putta umieszczone u stóp świętej. Sakiewka odnosi się do jałmużny rozdawanej przez św. Elżbietę zaś księga i korona do jej królewskiej mądrości. Pośrodku widzimy aniołka trzymającego gasnącą świecę, symbolizującą przemijanie życia ziemskiego. Wystrój rzeźbiarski jest dziełem Ercole Ferrata i Domenico Guidi. Fresk w kopule, wykonany przez Giacomo Scianzi, przedstawia Apoteozę św. Elżbiety. Widzimy św. Elżbietę przyjmowaną przez Chrystusa w grono świętych, pośród których rozpoznajemy postacie Marii i św, Jadwigi. Widoczna jest także osoba męża tej ostatniej, Henryka Brodatego. Malowidła umieszczone na żaglach przedstawiają alegorię cnót: Mądrości, Sprawiedliwości, Wstrzemięźliwości i Męstwa. Malowidła ścienne, wykonane przez A. Kowalskiego i S. Muskarsa pokazują śmierć i pogrzeb św. Elżbiety.W centralnej części za ambitem znajduje się gotycka kaplica Mariacka, ufundowana przez biskupa Przecława z Pogorzeli w XIV w., wykonana przez mistrza Pieschkę. Pośrodku kaplicy umieszczona została tumba fundatora. Przecław z Pogorzeli jest postacią przełomową w dziejach biskupstwa wrocławskiego. Jego poprzednik biskup Nanker, pamiętający jeszcze czasy przynależności Śląska do Polski, nie mógł pogodzić się z nowymi realiami politycznymi i w związku z tym popadł konflikt z panującą dynastią Luksemburgów. Jan Luksemburski znalazł poparcie wśród mieszczan wrocławskich, którzy, korzystając z panującej sytuacji, dopuszczali się gwałtów na dobrach kościelnych. Po śmierci Nankera, jego następca na stolcu biskupim, Przecław z Pogorzeli, załagodził konflikt z władcą i radą miejską, przyrzekając lojalność wobec dynastii panującej. Przecław nie tylko dbał rozwój ekonomiczny biskupstwa, doprowadzając je do rozkwitu, ale także pamiętał o tym, by utrzymać odpowiedni poziom moralny duchowieństwa. Biskup zakładał przytułki i wspierał zakładanie nowych placówek zakonnych.W kaplicy Mariackiej pośród licznych epitafiów znajduje się olbrzymia płyta nagrobna biskupa Jana Rotha, odlana z brązu na początku XVI w. Podpisał on tzw. układ kolowratski (od nazwiska pełnomocnika królewskiego Albrechta Kolowrath), gwarantujący beneficja kościelne na Śląsku tylko Ślązakom. Był on osobą niezwykle światłą, humanistą kolekcjonującym księgi. Jest on autorem zaginionej kroniki. Biskup rozpoczął starania u króla Władysława Jagiellończyka o założenie uniwersytetu we Wrocławiu.W północnej części ambitu znajduje się kaplica Bożego Ciała, zwana inaczej kaplicą Elektorską, ponieważ jej fundator, biskup wrocławski Franciszek Ludwik von Neuburg (1664-1732), jako książę Palatynatu należał do grona elektorów Rzeszy. Kaplica powstała w 1 połowie XVIII w. według projektu Johanna Bernarda Fischera von Erlach. Wystrój rzeźbiarski jest dziełem Ferdynanda Maksymiliana Brokofa z Pragi, kamieniarkę wykonały warsztaty Kaspra Herberga i Jana Adama Karingera z Wrocławia, sztukaterię Santino Bussi z Wiednia. Przesłaniem ołtarza jest idea ciągłości Starego i Nowego Testamentu. Do starego Testamentu nawiązuje umieszczona nad tabernaculum Arka Przymierza oraz umieszczone po bokach figury Mojrzesza i Arona. Nad Arką Przymierza wschodzi promieniste słońce jako symbol Eucharystii i Nowego Testamentu. Analogiczne przesłanie widzimy w znajdujących się na południowej ścianie przedstawieniach Mojrzeszowego krzyża z zawieszonym na nim wężem oraz Krzyża Chrystusowego. Na ścianie zachodniej widzimy putta z atrybutami klepsydry i czaszki, symbolizującymi przemijanie i śmierć oraz trąby obwieszczającej zbliżający się Sąd Ostateczny. Na szczególną uwagę zasługują obrazy pędzla Johanna Franza de Backera, Powitanie Abrahama przez Melchizedecka i Ostatnia Wieczerza. Freski w kopule, dzieło Carlo Carlone, przedstawiają Bunt i strącenie Aniołów. Na pendentywach umieszczono wizerunki ewangelistów i doktorów kościoła.