Przewodnik po Wrocławiu

Jeżeli spojrzymy na historyczne centrum Wrocławia z lotu ptaka lub po prosu poparzymy na mapę, ujrzymy nieregularną figurę, może nieco zbliżoną do gwiazdy, której brzegi wykreśla od strony północnej Odra, zaś od zachodu, południa i wschodu wąski pas zieleni, częściowo otoczony fosą miejską. Gwieździsty zarys miejskiego pasa zieleni, zwanego dziś Promenadą Staromiejską, związany jest z faktem, że powstał on na miejscu znajdujących się tutaj jeszcze na początku XIX w. fortyfikacji typu bastionowego.

Usiłując uchwycić początki procesu otaczania miasta murami obronnymi musimy cofnąć się do XIII w. W 1242 r. na Wrocław spadła nawała tatarska, która obróciła w popiół i zgliszcza lewobrzeżną część miasta. Zniszczenia były tak wielkie, że trzeba było Wrocław lokować na nowo. Tragedia ta uświadomiła Wrocławianom potrzebę wzniesienia wokół miasta murów obronnych, które pozwoliłyby w przyszłości stawić czoła podobnym wrogim atakom. Wędrując dziś ruchliwymi ulicami Nowy Świat i Kazimierza Wielkiego, które stanowią obecnie główną arterię komunikacyjną zabytkowej części Wrocławia, trudno wyobrazić sobie, że to właśnie tędy przebiegał wzniesiony w XIII w. pierwszy pierścień murów obronnych. Po tych najstarszych umocnieniach miejskich przetrwała do dziś jedynie niewielka baszta przy ul. Kraińskiego oraz skromne fragmenty murów przy ul. Białoskórniczej. Mury miejskie otaczała fosa, zasilana wodami rzeki Oławy, zwana Oławą Miejską. Ze względu na rodzaj rozwijającego się przy jej poszczególnych odcinkach rzemiosła, handlu bądź też na inne, dziś niekiedy już niemożliwe do uchwycenia cechy charakterystyczne, rozróżniano Oławę Białoskórniczą, Ruską, Łaciarską, Czarną lub Kocią, Białą. Spróbujmy przenieść się oczyma wyobraźni o kilkaset lat wcześniej, by ujrzeć dawny Wrocław. Jakże malowniczo musiała wyglądać fosa otaczająca najstarszy pierścień murów obronnych, z wnoszącą się na jej obu brzegach wysoką i ciasną zabudową, częściowo drewnianą, wykonaną techniką szachulcową, wyposażoną w liczne balkony i galerie. Północno-zachodni odcinek fosy, zwano Oławą Białoskórniczą ze względu na występujące tu zwarte osadnictwo bielarzy płótna. Ich domostwa wyposażone były na wysokości pierwszego piętra tarasy, z których biegły w dół schodki i drabinki, wprost na znajdujące się na powierzchni fosy drewniane pomosty, na których tutejsi mieszkańcy dokonywali obróbki swych wyrobów rzemieślniczych. Do dnia dzisiejszego zachowały się przy ulicy Białoskórniczej zaledwie fragmenty zabudowy renesansowej i barokowej. Domy te znacznie ucierpiały w czasie działań wojennych w 1945 r. W latach sześćdziesiątych zostały rozebrane i na nowo zrekonstruowane, zachowując dawne, oryginalne fragmenty architektoniczne. Na południe od dzielnicy białoskórników płynęła Oława Ruska, zawdzięczająca swą nazwę znajdującym się w pobliżu zajazdom, w których często gościli kupcy przybywający z Rusi. Handlowali oni na pobliskim Placu Solnym herbatą, futrami, miodem, woskiem. Od południa otaczała miasto Oława Łaciarska, przy której mieszkali naprawiacze obuwia. W tej okolicy znajdował się niegdyś Zaułek Pokutniczy, który zawdzięczał swą nazwę błędnemu przetłumaczeniu niemieckiego słowa Altbusser (czyli naprawiacz, łatacz ), na język polski, jako pokutnik.Wraz z upływem lat mury miejskie z otaczającą je Oławą zostały wchłonięte przez rozrastający się terytorialnie Wrocław. Oława Miejska, która początkowo oprócz funkcji obronnej dodawała miastu uroku i malowniczości, z czasem uległa zamuleniu i zanieczyszczeniu, co wpłynęło niekorzystnie na tutejsze warunki sanitarne i przesądziło o jej dalszym losie. W 1866 r. fosę zasypano.

Miasto szybko się rozrastało. Już w XIV w. zabudowa, która powstała na zewnątrz murów miejskich była na tyle znaczna i rozległa, że postanowiono wybudować nowy pierścień murów i otoczyć go fosą. Ten system fortyfikacji był stale rozbudowywany ulepszany w miarę jak zmieniała się technika wojenna. Wraz z rozpowszechnieniem się prochu w XV w. smukłe wieże zastąpiono masywnymi bastejami, których konstrukcja była na tyle silna, że pozwalała wtoczyć na nie działa. Wiek XVII to czas przebudowy dawnych umocnień na skomplikowany system bastionowy. Szczególne zasługi w jego rozbudowie położył Fryderyk II król Prus, który w wyniku działań wojennych zajął w 1742 r. prawie cały Dolny Śląsk wraz z jego stolicą. Po zajęciu Wrocławia przez wojska Napoleona, począwszy od 1807 r. rozpoczął się wieloletni proces burzenia fortyfikacji Wrocławia. Bastion Ceglarski i Bastion Sakwowy zostały w XIX w. wraz z zachowanym znacznym odcinkiem fosy wkomponowane utworzony wówczas w miejski pas zieleni, Promenadę Staromiejską, która po dziś dzień otacza historyczne centrum Wrocławia.